Кои се најчестите видови на радиоактивно распаѓање? Како можеме да се заштитиме од штетните ефекти од добиеното зрачење?
Во зависност од видот на честички или бранови што јадрото ги ослободува за да стане стабилно, постојат различни видови на радиоактивно распаѓање што доведува до јонизирачко зрачење. Најчестите типови се алфа честички, бета честички, гама зраци и неутрони.
Алфа зрачење
Алфа распаѓање (Инфографик: А. Варгас/IAEA).
Кај алфа-зрачењето, распаѓачките јадра ослободуваат тешки, позитивно наелектризирани честички за да станат постабилни. Овие честички не можат да навлезат во нашата кожа за да предизвикаат штета и честопати можат да се сопрат дури и со користење на еден лист хартија.
Меѓутоа, ако материјалите што емитуваат алфа се внесат во телото преку дишење, јадење или пиење, тие можат директно да ги изложат внатрешните ткива и затоа може да го оштетат здравјето.
Америкациум-241 е пример за атом што се распаѓа преку алфа честички и се користи во детектори за чад низ целиот свет.
Бета зрачење
Бета-распаѓање (Инфографик: А. Варгас/IAEA).
При бета-зрачењето, јадрата ослободуваат помали честички (електрони) кои се попродорни од алфа-честичките и можат да поминат низ, на пример, 1-2 сантиметри вода, во зависност од нивната енергија. Општо земено, алуминиумски лист со дебелина од неколку милиметри може да го запре бета-зрачењето.
Некои од нестабилните атоми што емитуваат бета зрачење вклучуваат водород-3 (тритиум) и јаглерод-14. Тритиумот се користи, меѓу другото, во светлата за итни случаи, на пример, за означување на излезите во темница. Ова е затоа што бета зрачењето од тритиум предизвикува фосфорниот материјал да свети кога зрачењето реагира, без електрична енергија. Јаглерод-14 се користи, на пример, за датиране на предмети од минатото.
Гама зраци
Гама зраци (Инфографик: А. Варгас/IAEA).
Гама-зраците, кои имаат различни примени, како што е третманот на рак, се електромагнетно зрачење, слично на Х-зраците. Некои гама-зраци минуваат низ човечкото тело без да предизвикаат штета, додека други се апсорбираат од телото и можат да предизвикаат штета. Интензитетот на гама-зраците може да се намали на нивоа што претставуваат помал ризик со дебели ѕидови од бетон или олово. Затоа ѕидовите на собите за радиотерапија во болниците за пациенти со рак се толку дебели.
Неутрони
Нуклеарната фисија во нуклеарен реактор е пример за радиоактивна верижна реакција одржувана од неутрони (Графички: А. Варгас/IAEA).
Неутроните се релативно масивни честички кои се едни од основните состојки на јадрото. Тие се ненаелектризирани и затоа не произведуваат директно јонизација. Но, нивната интеракција со атомите на материјата може да доведе до алфа-, бета-, гама- или Х-зраци, кои потоа резултираат со јонизација. Неутроните се пенетрирачки и можат да бидат запрени само од дебели маси од бетон, вода или парафин.
Неутроните можат да се произведат на повеќе начини, на пример во нуклеарни реактори или во нуклеарни реакции иницирани од честички со висока енергија во зраци на забрзувачи. Неутроните можат да претставуваат значаен извор на индиректно јонизирачко зрачење.
Време на објавување: 11 ноември 2022 година